Het grondbeleid bevat meerdere wettelijke instrumenten die overheden inzetten om de ruimtelijke ordening in goede banen te leiden. De huidige grote maatschappelijke opgaven zoals woningbouw, energietransitie, ruimte voor Defensie vragen een actieve rol van overheden op grondbeleid. Het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) heeft een coördinerende rol op dit beleid. Het gaat om 2 belangrijke verantwoordelijkheden in het grondbeleid: de systeemverantwoordelijkheid en beleidsverantwoordelijkheid.
Systeemverantwoordelijkheid houdt in dat het ministerie ervoor zorgt dat het grondbeleid goed functioneert, ongeacht de locatie en functie waarvoor het wordt ingezet. Dit betekent dat er op alle niveaus instrumenten moeten zijn voor de uitvoering van het beleid. De beleidsverantwoordelijkheid houdt in dat het ministerie voor het nationaal belang ook zelf instrumenten mag inzetten.
Het grondbeleid wordt momenteel gemoderniseerd. Benieuwd hoe? Ga naar de pagina ‘Modernisering grondbeleid’.
De verschillende vormen van grondbeleid
Het is aan de overheid en overheden zelf om te bepalen hoe actief zij grondbeleid willen voeren en welke instrumenten ze daarbij inzetten. Over het algemeen onderscheiden we 3 vormen van grondbeleid:
- Actief grondbeleid. Dit betekent dat de overheid grond koopt en het bouw- en gebruiksrijp maakt om het vervolgens te verkopen aan een ontwikkelaar of eindgebruiker.
- Faciliterend grondbeleid. Dit houdt in dat de overheid de kosten voor zaken als riolering, infrastructuur en groenvoorzieningen verhaalt op de ontwikkelaar voor wie deze voorzieningen van openbaar nut worden aangelegd. Dit kan vrijwillig, maar ook op basis van het publiekrechtelijk kader, zoals het kostenverhaal. Over het kostenverhaal lees je meer op de pagina ‘Instrumenten grondbeleid’.
- Mengvorm. De mengvorm is een mix van actief en faciliterend grondbeleid. Hierbij werken de overheid en private partijen samen, wat we een publiek-private samenwerking (PPS) noemen. Ook overheden kunnen de handen ineenslaan in een samenwerkingsverband, een zogenoemde gemeenschappelijke regeling (GR).
Om invulling te geven aan de ruimtelijke ordening, werken we aan een nieuwe Nota Ruimte. In deze nota leggen we het beleid voor de toekomstige inrichting van Nederland vast.
De geschiedenis van grondbeleid
Het grondbeleid in Nederland heeft een lange geschiedenis. Gemeenten spelen hierin een grote rol. Na de Tweede Wereldoorlog voerden zij vooral actief grondbeleid. Ze kochten veel bouwgrond, maakten het bouwrijp en verkochten het weer door. Dit bracht een groot economisch risico met zich mee.
Sinds de economische crisis in 2008 houden gemeenten zich vooral bezig met faciliterend grondbeleid. Hierbij dragen ontwikkelaars het economisch risico. Vanwege de huidige ruimtelijke opgaven neemt de druk op gemeenten toe om weer actiever grondbeleid te voeren en beter toe te zien op de functie van de grond.